Соңғы 30 жылда Азия елдері және Қазақстан қалай дамыды?
Азия елдеріндегі соңғы 30 жылдағы халық санының өзгерістері әртүрлі және әр елдің өзіне тән ерекшеліктеріне байланысты.
Соңғы 30 жылда (1990–2023) Азия құрлығындағы халық санының өзгерісі әлемдік демографиялық үрдістерде ерекше орын алды. Азия әлем халқының жартысына жуығын құрайтындықтан, мұндағы өзгерістер жаһандық деңгейдегі экономикалық, саяси және әлеуметтік процестерге әсер етеді. Бұл мақалада 1990 жылдан бері Азия елдеріндегі халық санының өсімі мен кемуінің негізгі тенденцияларын, сондай-ақ бұл өзгерістердің басты себептерін талдаймыз.
Азиядағы ең үлкен өсім: Катар мен Таяу Шығыс елдері
Катар — халық саны ең көп өскен ел. 1990 жылдан бері Катардың халқы 537%-ға өсті. Мұндай серпіліс бірнеше факторларға байланысты болды:
Миграция: Катардағы мұнай-газ өнеркәсібінің қарқынды дамуы жұмысшыларды тартудың негізгі себебі болды. Елге Үндістан, Пәкістан, Непал және Бангладештен көптеген еңбек мигранттары келді.
Экономикалық даму: Елдің ЖІӨ-нің жоғарылауы халықтың тұрмыс деңгейін жақсартып, урбанизацияны арттырды.
Таяу Шығыс елдерінің қатарында БАӘ (398%), Иордания (200%) және Сауд Арабиясы (188%) да халық санының үлкен өсіміне ие. Бұл елдер де экономикалық даму мен мигранттар ағынына байланысты халық санын көбейтті.
Оңтүстік Азиядағы өсім: Үндістан мен оның көршілері
Үндістанның халқы 63%-ға өсті, бұл елдің табиғи өсімінің жоғарылығымен түсіндіріледі. Әлемдегі ең көп халқы бар ел ретінде Үндістанның туу деңгейі жоғары. Сондай-ақ, Пәкістан (107%), Ауғанстан (224%), және Бангладеш (49%) секілді елдерде де елеулі өсім байқалады. Бұл аймақтағы өсімнің негізгі факторлары:
Туу көрсеткішінің жоғарылығы: Тұрғындардың басым көпшілігі ауылдық жерлерде тұрады, онда дәстүрлі отбасылық құндылықтар мен жоғары туу көрсеткіштері сақталады.
Денсаулық сақтау жүйесінің жақсаруы: Соңғы жылдары өмір сүру ұзақтығы артты.
Оңтүстік-Шығыс Азия: Әртүрлі өзгерістер аймағы
Бұл аймақтағы халық санының өзгерістері біркелкі емес. Индонезия (50%), Филиппин (78%) және Малайзия (90%) елдері елеулі өсім көрсетсе, Тайланд (33%) секілді елдерде өсім біршама баяу. Өсімнің негізгі себептері:
Экономикалық даму: Урбанизация және еңбек миграциясы.
Білім беру мен денсаулық сақтау жүйесінің жақсаруы: Бұл өмір сүру сапасын арттырып, халық өсімін қолдады.
Орталық Азия: Тұрақтылық пен демографиялық өсу
Орталық Азия елдері арасында Қазақстанның халық саны 14%-ға өсті, ал Қырғызстан (49%), Өзбекстан (64%) және Тәжікстан (81%) секілді елдерде өсім жоғары болды. Бұл аймақтағы өсімнің факторлары:
Жаратылыстық өсім: Аймақтағы туу көрсеткіші әлі де жоғары.
Экономикалық миграция: Ресей мен басқа да көрші елдерге миграцияға қарамастан, ішкі өсім тұрақты.
Халық саны кеміген елдер: Грузия мен Армения
Кейбір елдерде халық санының азаюы байқалды. Мысалы, Грузияда халық саны 30%-ға, Арменияда 19%-ға азайды. Бұл елдерде халық санының азаюы келесі факторларға байланысты:
Эмиграция: Экономикалық қиындықтардан және жұмыс орындарының жетіспеуінен халық басқа елдерге қоныс аударды.
Табиғи өсімнің төмендеуі: Туу көрсеткішінің азаюы мен қартаю процесі.