Қазақстанда тағы бір даулы жағдай қайталанды: шетелдік фармацевтикалық компания өмірлік маңызды препаратты елге әкелуге тыйым салды. Бұл жолы сөз — муковисцидоз дертіне шалдыққан азаматтар туралы. Аталған дерт — сирек кездесетін генетикалық ауру, ол науқастың тыныс алу және асқорыту жүйесіне ауыр салмақ түсіреді. Мұндай науқастардың өмірі дәрі-дәрмекке тікелей байланысты. Назарларыңызға "Наша жизнь" сайтына шыққан материалдың қазақша талдау нұсқасын ұсынып отырмыз.
«Қазақстан халқына» қоры қаржыландыруды тоқтатты
Бұған дейін «Қазақстан халқына» қоғамдық қоры муковисцидозбен ауыратын 40 азаматты жылына 56,8 миллион теңге тұратын арнайы «Трилекса» препаратымен қамтамасыз етіп келген. Бұл — трикафта препаратының арзандатылған баламасы (дженерик), яғни түпнұсқамен бірдей белсенді затты қамтитын, бірақ бағасы әлдеқайда төмен дәрі.
Алайда 2024 жылдың мамырында аталған қор «Трилекса» препаратын қаржыландыру тізімінен алып тастады. Дәл сол уақытта, Argenтинада өндірілген бұл дәріні Қазақстанға жеткізіп жүрген GALAXY INTERNATIONAL компаниясына қарсы VERTEX Pharmaceuticals (АҚШ) тарапынан сотқа талап түсіп, евразиялық патенттің бұзылуы жөнінде арыз қаралды. Сот шешімімен Қазақстан аумағына «Трилекса» мен оның педиатриялық нұсқасын жеткізуге тыйым салынды.
Муковисцидозбен ауыратын Анастасия мен Артём сияқты науқастар бұл дәріні күн сайын қабылдап тұруға мәжбүр. Енді олар қалған қорларын үнемдеп, дәріні күнара қабылдауға көшкен. Науқастардың жағдайы күн санап нашарлап барады.
Араша түспек болған белгісіз шетелдік компания
Ratel.kz-ке сұхбат берген Анастасия мен Артёмнің анасы Яна Романовцева:
«Бізге бұл жағдайды муковисцидозбен айналысатын дәрігер айтты. Қандай компания екенін білмеймін, бірақ олар Қазақстанға бірнеше айға жететін «Трилекса» сатып алуға уәде беріп отыр», — дейді.
Бұл компания дженерик пе, әлде түпнұсқа дәрі жеткізе ме — белгісіз. Алайда үміт бар, себебі мұндай бастамалар дәрі-дәрмек тапшылығы жағдайында маңызды рөл ойнайды.
Министрлік не істей алады?
Бұрынғы денсаулық сақтау министрі Елжан Біртанов осыған ұқсас жағдай 2018 жылы гепатитке қарсы жаңа препарат төңірегінде болғанын еске түсірді. Ол кезде Қазақстан ескі әрі қымбат «Интрон» препаратымен ғана емдеп, науқастардың тек 30%-ын қамти алатын.
Алайда нарықта тиімді әрі арзанырақ дженерик пайда болды. Бірақ оны өндіруші — Gilead (АҚШ) — Қазақстанға сатуға рұқсат бермеген. Ел үкіметі Gilead компаниясымен келіссөз жүргізіп, түпкілікті лицензия алуға қол жеткізді. Нәтижесінде бұрын тек 30% науқас емделген сомаға бүкіл ел емделіп шықты.
«Біз сол кезде өзіміздің азаматтарды қорғау үшін халықаралық заңгерлерді жалдап, қажетті процедураларды жасадық. Бұл — қиын, бірақ мүмкін», — дейді Біртанов.
Жаңа қауіп: ереже өзгеруі мүмкін
Бірақ бұл даудың көлеңкесінде, Денсаулық сақтау министрлігі әзірлеп жатқан жаңа нормативтік құжаттар фармацевтикалық лобби мен бұрмалаушылықтың жолын ашуы мүмкін.
Мәселен, орфандық дәрілер тізімін жаңарту ережесіне өзгеріс енгізілмек. Онда «таралым деңгейі 100 мың адамға шаққанда 10 жағдайдан аспауы тиіс» деген норма бар. Алайда бұл санды кім анықтайтыны, қалай есептелетіні, қоғамдық бақылау қалай жүзеге асатыны — ашық жазылмаған. Бұл дәрі өндірушілердің өз мүддесіне сәйкес сандармен ойнауына мүмкіндік беруі мүмкін.
Сондай-ақ, жеңілдікпен берілетін дәрілер тізіміне қосылатын үш жаңа препарат туралы бұйрық жобасы да көп сұрақ тудырды. Онда бұл ұсынысты кім жасағаны айтылмаған, баламалы дәрілермен салыстыру, нәтижелілік сараптамасы да көрсетілмеген. Осылайша, нақты бір компания 2026 жылдан бастап миллиардтаған теңгеге мемлекет есебінен дәрі жеткізу мүмкіндігіне ие болуы ықтимал.