«Қазақстанда 100 мыңнан астам мүгедек бала бар»: Үш министрлік сынға қалды

Бала құқықтары жөніндегі уәкілі Аружан Саин ҚР Парламенті Сенаты Әлеуметтік-мәдени даму және ғылым комитетінің кеңейтілген отырысында Қазақстандағы балаларға қатысты ең өткір мәселелер туралы баяндама жасады, деп хабарлайды Taulik.kz Azattyq Ruhy сайтына сілтеме жасап. Биыл – елімізде Балалар жылы. Бұл бойынша мемлекет бірқатар бастамаларды жүзеге асырып жатыр. Алайда омбудсмен Аружан Саинның айтуынша, әлі де шешімін таппай келе жатқан мәселелер баршылық.

«Ең бірінші назар аударатын бағыт – өмір сүру және денсаулықты сақтау әрбір азаматтың конституциялық құқығы. Өкінішке қарай, Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігінің Ұлттық статистика бюросының мәліметі бойынша, 2010 жылы елімізде 0 мен 17 жас аралығындағы мүмкіндігі шектеулі балалардың саны 49 349-ы құраған еді. Ал 2021 жылы мүгедек балалардың саны 98 254-ке жеткен. Ұлттық статистика бюросынан соңғы мәліметтерді сұрастырдым: 2022 жылдың 1 шілдесіндегі жағдай бойынша елімізде жалпы саны 705 029 мүгедек бар, оның 101 587-сі - 18 жасқа дейінгі балалар. Демек көрсеткіш 2 еседен астам өскен», - деді ол.

Оның айтуынша, 1993 жылы церебралды сал ауруымен ауыратын мүгедек балалардың саны 100 мың адамға шаққанда 23,3 баланы құрады, ал 2017 жылға қарай бұл көрсеткіш 3,6 есеге өсіп, 100 мың адамға шаққанда 83,5 балаға жеткен.

«Тек 2021 жылдың өзінде 13 131 балаға алғаш рет мүгедектік диагнозы қойылғанын Денсаулық сақтау министрі Ажар Ғиният 2022 жылғы 5 шілдедегі Үкімет отырысында мәлімдеді. Мұндай күрт өсудің себептерін қолданыстағы заңдар мен құқықтық актілердің халықтың – орталық органдар деңгейінде де, жергілікті атқарушы органдар деңгейінде де орындалмауы, сондай-ақ балалар блогын қамтитын негізгі үш министрлік – білім, денсаулық сақтау, еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрліктері арасында ведомствоаралық өзара іс-қимылдың жоқтығынан деп ойлаймын. Бұл статистика бұдан да нашар, өйткені біз бұл мәселені көп жылдар бойы көтеріп келеміз», - дейді Саин.

Кәсіби сарапшылар екі жылдан астам уақыт бойы Қазақстан Республикасында мүгедек балаларға жан-жақты көмек көрсетуді жетілдірудің 2021-2023 жылдарға арналған Жол картасын әзірлеп, бекітті, оны бірге алып жүру үшін Жобалық кеңсе 2021 жылдың сәуірінде құрылды.

«Алайда елімізде балалардың мүгедектігін төмендету бойынша барлық іс-шараларды реформалау қажет болғанымен, бұл Жол картасы жүзеге асырылмай отыр. Денсаулық сақтау министрлігінің балаларды офтальмологиялық және сурдологиялық скринингтік тексеруден өткізу туралы №704 бұйрығы мекемелердің басым көпшілігі қажетті құрал-жабдықтармен және мамандармен жабдықталмағандықтан орындалмай отыр. Психофизикалық даму скринингтері де нашар орындалады – мамандар жеткіліксіз болғандықтан, скринингтің өзі туралы сұрақтар туындайды. Осы уақытқа дейін біз тұқым қуалайтын метаболикалық ауруларға іріктеп скринингті енгізе алмадық, ол генетикалық ауруға шалдыққан балаларды анықтайды. Бірақ бұл скринингтердің барлығы (ҰАА-дан басқа) акушерлік және алғашқы медициналық-санитарлық көмек (АМСК) тарифтеріне кіреді және іс жүзінде көптеген балалар қамтамасыз етілмегеніне қарамастан, бюджеттен толығымен өтеледі», - дейді Аружан Саин.

Омбудсменнің айтуынша осы іс-әрекеттердің нәтижесінде тәуекел тобының балалары анықталмайды.

«Бұл алдағы проблемаға апарады. Әрбір тиісті скрининг және ЕПМ арқылы анықталған балалар уақытылы ерте медициналық көмек алуы керек. Көру қабілетінің қаупіне тоқталсам, мәселен шала туған нәрестелердің ретинопатиясының кейбір түрлерінде 2 апта ішінде шара қолдану керек, кейбір жағдайларда – бала туғаннан бастап 2 ай ішінде. Егер офтальмологиялық лазерлік операция жасалмай, ем-шаралар қолданбаса, процесс кері қайтаруға болмай, бала соқыр болып қалады. Біз қазірдің өзінде соқырлық эпидемиясын бастан кешіріп жатқанымызды айта аламыз. Есту қабілеті бұзылған жағдайдың көбінде бала 6 айға толғанға дейін есту аппаратын протездеу қажет, өйткені сөйлеу 8 айдан бастап қалыптаса бастайды, егер бала естімесе, ол сөйлемейді», - деді ол.

Омбудсменнің айтуынша, уақытында көмек көрсетпеген балалар неврология, дамудың артта қалуы, психикалық ауытқулар қаупі бар, сол сияқты ДЦП мен аутизмнің де ауылы алыс емес.

«Бар керегі – өмірінің алғашқы апталарында баланың проблемаларын анықтау. Бұл бір-үш жасқа дейін оларды арзан және қарапайым медицина және абилитация әдістерімен жою үшін маңызды. Абилитация – әлеуметтік ортаға әлі бейімделмеген, еңбек ету, оқу және қоғамның пайдалы мүшесі болу мүмкіндігінен біржола айырылуға әкеп соқтыратын жас балалардағы патологиялық жағдайлардың алдын алуға және емдеуге бағытталған емдік-педагогикалық шаралар жүйесі. Ал біздің елде қауіп-қатерге ұшыраған балалар дер кезінде анықталмаса да, тіпті анықталған жағдайда да бұл ерте көмекті ала алмайды. Нәтижесінде балалардың денсаулығына орны толмас зиян келеді, функцияларын сақтау, қалпына келтіру мүмкіндігін жоғалтады, балалар мүгедек болып қалады. Оның үстіне, кейбір жағдайларда мүгедектіктен құтылу мүмкін болмаса да, оның дәрежесі ең ауыр түрдегі мүгедектікке жеткізуі мүмкін», - дейді ол.

Саинның айтуынша, денсаулығын қалпына келтіру мүмкін болмайтындай қауіп-қатер өте кеш анықталса, яғни емдік шаралар уақытылы көрсетілмей, уақытты жіберіп алса, балаға мүгедектік тағайындалады.

«Балалар анықталған диагноздар бойынша әлеуметтік және медициналық-педагогикалық оңалтудан өтуі керек. Оңалту – адамның өмір сүру жағдайларын ескере отырып, денсаулығы бұзылған адамдардың функционалдық мүмкіндіктерін қалпына келтіруге және мүгедектік деңгейін төмендетуге бағытталған шаралар кешені. Алайда біздің елде бұл жүйе ешқандай талаптарға сай келмейді. Оңалту орталықтары мен мамандардың тапшылығы байқалады. Бұл қызметтерді реттейтін нормативтік құқықтық актілердің өзі әр министрлік үшін әртүрлі, бұл - денсаулық сақтау, білім беру және әлеуметтік қорғау», - деді ол Сенат қабырғасында.

Аружан Саин атап өткендей, әр бөлімнің өз қызметтері бар, олар бір-бірімен араласпайды, миллиардтаған бюджет қаражаты игеріліп жатқанмен оның мемлекетке, әр балаға тигізетін әсері шамалы.

Taulik.kz