Неліктен кейбір адамдар үнемі адасып жүреді? — зерттеу

Неліктен кейбір адамдар кез келген жерде жолын оңай тауып алса, ал басқалары тіпті таныс жерлерде де адасып кететінін ойлап көрдіңіз бе? Бұл навигациялық қабілеттегі айырмашылық ғалымдарды ұзақ жылдар бойы қызықтырып келеді. Адамдардың бағыт табудағы шеберлігі әр түрлі екендігі айқын болғанымен, бұл айырмашылықтың себептері әлдеқайда күрделі және қоршаған орта, генетикалық және өмірлік тәжірибе секілді факторлардың қоспасына байланысты.

Бағыт табудағы қабілет: Туа біткен бе, әлде тәжірибемен қалыптаса ма?

Алғашқы көзқараста жақсы бағыт табу қабілеті туа біткен қасиет секілді көрінуі мүмкін. Алайда, ғылыми зерттеулер көрсеткендей, адамның тәжірибесі туа біткен қабілеттен әлдеқайда маңыздырақ рөл атқарады. Мысалы, когнитивті ғалым Дэвид Уттал өзінің навигациялық қабілеті нашар екенін мойындайды, бірақ бұл оның навигация саласындағы зерттеулерге деген қызығушылығына кедергі келтірмеген. Тәжірибе жинау, жаңа жерлерді зерттеу — жақсы навигатор болудың маңызды факторларының бірі.

Қоршаған ортаның маңызы

Зерттеулер бағыт табу қабілетіне қоршаған ортаның да әсер ететінін дәлелдейді. Мысалы, генетика навигациялық қабілетке ықпал етсе де, тәжірибе мен ортаның рөлі басым. Лондондағы Королева Мэри университетінің психологы Маргерита Маланчинидің зерттеуі көрсеткендей, отбасылық орта және өмірлік тәжірибелер адамның бағыт табудағы шеберлігін қалыптастырады. Басқаша айтқанда, жақсы навигаторлар өмірлік тәжірибелер нәтижесінде қалыптасады.

Мәдениет пен тәжірибенің әсері

Тағы бір маңызды фактор – мәдениет. Мысалы, солтүстік Еуропа елдерінде, әсіресе орман арқылы жүгіру мен картамен бағыт табу секілді спорт түрлері кең таралған елдерде адамдардың навигациялық қабілеті жоғарырақ. Сондай-ақ, ауылдық жерлерде өскен адамдар қалалықтарға қарағанда кеңістікті жақсы сезінеді. Қалалықтардың өзі де әртүрлі: көше жоспары реттелген қалаларда (мысалы, Чикаго) тұратындар күрделі карталарды қажет етпейтіндіктен, бағыт табу шеберлігі төмен болуы мүмкін.

Гендерлік айырмашылықтар

Көптеген мәдениеттерде ер адамдар мен әйелдердің бағыт табудағы қабілетінде айырмашылық бар екендігі айтылып жүр. Бірақ бұл айырмашылық генетикаға емес, мәдениетке байланысты. Мысалы, гендерлік теңдік жоғары деңгейде сақталатын солтүстік елдерінде ерлер мен әйелдердің навигациялық қабілеттері бірдей. Ал гендерлік шектеулері бар елдерде, мысалы, Таяу Шығыс аймақтарында ер адамдардың қабілеті әйелдерге қарағанда жоғарырақ болады. Себебі әйелдерге ортаға шығу шектеулі болғандықтан, олар навигациялық тәжірибе жинауда қиындықтарға тап болады.

Тұлға мен мінез-құлықтың рөлі

Адамның тұлғалық қасиеттері де бағыт табуда маңызды рөл атқарады. Белгілі бір адамдар жаңа жерлерді зерттеуді ұнатпайды немесе алдыңғы тәжірибелері сәтсіз болса, зерттеу ісіне деген ынтасы төмендейді. Когнитивті психолог Мэри Хегарти атап өткендей, далада көп уақыт өткізетін, жаяу жүруді немесе велоспортты жақсы көретін адамдардың бағыт табу қабілеті жоғары болады. Сондай-ақ, виртуалды кеңістіктерді зерттейтін бейнеойындармен айналысатын адамдар да бағыт табуда жақсы нәтиже көрсетеді.

GPS технологиясының әсері

Қазіргі заманда GPS сияқты технологиялар арқылы адамдардың навигациялық қабілеттері едәуір өзгерген. Кейбір зерттеулер көрсеткендей, GPS-ке жиі сүйенетін адамдардың кеңістікке бағытталу қабілеттері төмендеуі мүмкін. Мысалы, Монреаль университетінің зерттеушілері GPS-пен көбірек пайдаланатын адамдардың навигациялық қабілеттерінің төмендегенін байқаған. Сондықтан, бағыт табу қабілетін жақсарту үшін жиі практикалық жаттығулар мен физикалық кеңістікті зерттеудің маңызы зор.

Бағыт табу қабілетіне көптеген факторлар әсер етеді: өмірлік тәжірибе, мәдениет, тұлға қасиеттері және технологиялық құрылғыларға тәуелділік. Жақсы навигатор болу үшін адам жаңа кеңістіктерді зерттеуден қорықпай, өзіндік бағыт табу тәсілдерін дамытуы керек. Егер сіз әрдайым адасып жүрсеңіз, еш уайымдамаңыз – навигациялық қабілеттерді тәжірибе арқылы жақсартуға болады.