Адам құқықтары декларациясы әлем елдерінде қалай көрініс тапты?
Адам құқықтары декларациясы – 1948 жылы қабылданғаннан бері әділеттілік пен теңдік қағидаларын әлемге таратуға негіз болған жаһандық құжат. Бұл декларацияның мақсаты – әр адамның өмір сүруге, бостандыққа және теңдікке құқығы бар екенін қамтамасыз ету. Дегенмен бұл қағидалар әр елде түрлі деңгейде жүзеге асырылады.
Әлемнің әр түкпірінде Адам құқықтары декларациясының жұмыс істеу механизмдері мен оның әсері әртүрлі. Осы материалда Taulik.kz декларацияның әлем елдеріндегі рөліне тоқталады.
Дамыған елдердегі декларацияның ықпалы
Дамыған елдерде Адам құқықтары декларациясының қағидалары заң жүйесіне терең енген. Бұл елдерде:
-Адам құқықтары заңмен қорғалады, сот жүйесі тәуелсіз, ал құқық бұзушылықтар қатаң жазаланады.
-Азаматтар өз ойын еркін білдіріп, билікке сын айта алады. Бұл демократиялық елдердің басты ерекшелігі.
-Білім алу, медициналық көмек және еңбек құқықтары қамтамасыз етілген.
Мысалы, Скандинавия елдерінде теңдік пен әлеуметтік қолдаудың ең жоғары стандарттары орнатылған. Мұнда декларация қағидалары тек заң жүзінде ғана емес, қоғамның барлық салаларында көрініс табады.
Дамушы елдердегі қиындықтар
Дамушы елдерде декларацияның принциптері қағаз жүзінде қабылданғанымен, іс жүзінде қиындықтар кездеседі:
-Құқық қорғау органдары мен сот жүйесі сыбайлас жемқорлыққа ұшыраған.
-Қоғамдағы кедейлік, білім беру мен денсаулық сақтау салаларындағы кемшіліктер адам құқықтарын шектеуге алып келеді.
-Көптеген елдерде пікір еркіндігі шектеліп, журналистер мен белсенділер қысымға ұшырайды.
Мысалы, кейбір Африка елдерінде декларация қағидалары заң жүйесіне енгізілгенімен, кедейлік пен ішкі қақтығыстар бұл құқықтардың толыққанды орындалуына кедергі жасайды.
Тоталитарлық және авторитарлық елдердегі жағдай
Авторитарлық елдерде Адам құқықтары декларациясының қағидалары жиі бұзылып, тек формальды түрде ғана қабылданады. Мұндай елдерде:
-Пікір білдіру еркіндігі шектеледі.
-Құқық қорғау органдарының рөлі күшейтіліп, азаматтардың еркіндігі басылады.
-Саяси оппозиция мен төмен топтардың құқықтары жиі бұзылады.
Мысалы, Солтүстік Кореяда адам құқықтары декларациясының қағидалары іс жүзінде жоқ деуге болады. Елдегі азаматтардың пікір білдіру, еркін жүру сияқты негізгі құқықтары шектелген.
Қазақстандағы декларацияның рөлі
Қазақстан Адам құқықтары декларациясының қағидаларын қабылдаған және оларды заңнамалық тұрғыда қолдайды. Конституциямызда әр адамның тең құқығы мен бостандығы заңмен қорғалатыны анық жазылған. Алайда елімізде:
-Сөз еркіндігі мен пікір білдіру - әлі де даулы мәселе
-Құқық қорғау жүйесін реформалау қажеттілігі байқалады
Адам құқықтары декларациясы – әр елдің құқықтық жүйесін жетілдіруге арналған әмбебап құжат. Оның тиімділігі: