Ғарыш зерттеулер институты бірнеше жыл бойы жер сілкіністері мен Ай фазалары туралы қызықты статистика жинады. Белгілі болғандай, оған Түркиядағы оқиғалар да енген, деп хабарлайды taulik.kz BAQ.KZ сайтына сілтеме жасап.
«Дүние жүзіндегі жер сілкіністерінің тарихында әлі адекватты ғылыми түсініктеме таба алмаған бір қызықты тенденция бар», - дейді ғарыш зерттеулер институтының бас ғылыми қызметкері Сергей Пулинец.
Түркия мен Сирия шекарасында 2023 жылдың 6 ақпанында таңертең алғашқы жер асты дүмпуінің толған Ай кезінде болғанын атап өтті.
Дәлірек айтсақ, Ай 5 ақпанда Астана уақытымен 00:29-да, яғни апаттың басталуына бірнеше сағат қалғанда толған. Екі аптадан кейін, 21 ақпанда, бұрынғы апат ошағынан сәл оңтүстікке қарай жаңа сейсмикалық оқиға болды. Және бұл Айдың тууына сәйкес келеді.
Бірақ мұндай таңғажайып сәйкестіктер тек осы жағдайлармен шектелмейтіні шындық. Физика-математика ғылымдарының докторы осы мәселе бойынша жиналған статистикалық мәліметтермен бөлісті. Бұдан шығатыны, мысалы, 1964 жылы Аляскада 8,4 балдық жер сілкінісі толған Ай қарсаңында орын алған. Дәл осындай фаза 2004 жылы Суматрадағы 9,1 балдық жер сілкінісі кезінде де байқалған.
Жалпы алғанда бұл тізімде 5,2-ден 9,4-ке дейінгі магнитудасы бар жиырмаға жуық жер сілкінісі бар, олар Айдың 14-күнінде немесе Айдың жаңа туған фазасына өте жақын сәттерінде болған.
«Бұл жай ғана кездейсоқтық па, әлде физикалық әсердің бір түрі ме, әлі белгісіз. Меніңше, әсері бар және үлкен жер сілкіністерін зерттеу керек. Айдың толуы жақындаған сайын олардың саны артады», - дейді физика-математика ғылымдарының докторы.
Сергей Пулинец бұл тарихтағы барлық жер сілкіністерінің аз ғана бөлігі екенін, бірақ ерекше кездейсоқтықтардың барған сайын назар аудартып келе жатқанын атап өтті. Зерттеуші сонымен қатар Жердің табиғи серігінің сыртқы түрі, яғни оның көрінетін мүлдем маңызды емес екенін, бірақ зерттеуге тұрарлық тағы бір фактор бар екенін айтты.
Ай Жердің айналасында мінсіз дөңгелек орбитада емес, ұзартылған, эллиптикалық орбитада қозғалады. Оның бойымен айнала отырып, ол біздің планетамызға жақындайды, содан кейін алыстайды. Яғни 384 мың шақырым – Ай мен Жердің орташа қашықтығы.
Перигейде (Жерге ең жақын нүкте) Ай мен Жер арасының қашықтығы 356-370 мың шақырым, ал апогейде (ең алыс нүкте) қашықтық 404-407 мың шақырымға жетеді. Әрбір жаңа айналым сайын перигей мен апогей белгілі бір дәрежеде өзгереді. Өйткені Күн жүйесінде және жалпы ғарышта бәрі бір-бірімен өзара әрекеттеседі: Жер де Күннен әрқашан бірдей қашықтықта айнала бермейді, Юпитер де солай және мұның бәрі байқалмайды. Түбінде оқиғалардың барысы басқаларға әсер етеді.
«Перигей міндетті түрде толған Айға немесе туған Айға сәйкес келмейді. Сондықтан, шын мәнінде, жер сілкінісі кезінде Айдың қай фазада болғанына емес, оның сол сәтте Жерден қашықтығына қарау керек болуы мүмкін», - деп болжайды Сергей Пулинец.
Осы тұрғыдан алғанда, 2023 жылдың 21 қаңтарында Айға дейінгі қашықтық кейінгі мың жылда дерлік өзінің ең төменгі шегіне жетіп, 356 568 шақырымды құрағанын ерекше атап өтуге болады.
«Әлемдік ғылымда ресми түрде қабылданған көзқарасқа сәйкес, Айдың тартылыс күші Жер қойнауында жер сілкінісі үшін жеткілікті толқынды күштерді тудыруы үшін тым әлсіз», - деп түсіндіреді физика-математика ғылымдарының докторы.
Оның ойынша, әрбір апатқа тек Жер серігін кінәлау мүлдем қажет емес.
«Жер сілкінісі планетаның ішкі қабаттарындағы процестер, ал Айдың тартылуы осы дайындалған оқиғаны ашу үшін триггер, кішкене қосымша болуы мүмкін. Бұл жер сілкінісінің себебі Ай болды дегенді білдірмейді», – дейді ғалым.
Айта кетейік, 2023 жылы 6 ақпанда Түркия мен Сирияда болған жер сілкінісінен 50 мыңнан астам адам қаза тапты.
