Таксиден де, пәтерден де ұттым! –15 жыл көліксіз жүрген қаржыгер шындығын айтып берді
Сұлтан Елемесов осыдан он бес жыл бұрын екі автокөлігін сатып, оның орнына пәтер сатып алуға шешім қабылдаған. Көп ұзамай екінші пәтерді де иеленді. Жеке көлікке мінудің орнына қоғамдық көлікті пайдалана бастады. Уақыт өте келе, ол көлік ұстауға кететін шығыннан гөрі, сол ақшаны инвестицияға бағыттаудың әлдеқайда тиімді екенін түсінді. Осылайша үнемделген қаражатты депозиттер мен жылжымайтын мүлікке жұмсап отырды.
Сұлтан өзінің қаржылық есебін әлеуметтік желілерде жариялады. Digitalbusiness.kz порталы одан таксиге қалай көшкенін, есептеулерінің негізіне не жатқызылғанын және болашақта жеке көлікке қайта отыру ойы бар-жоғын сұрап білді.
Сұлтан Елемесов — Қазақстан Республикасының білікті аудиторы және кәсіби бухгалтері. Қаржы саласында 15 жылдан астам тәжірибесі бар. Ол «Еуразиялық банк» пен First Heartland Securities компаниясында (Jusan Bank-тің бас компаниясы) жұмыс істеген, соңғысында біріктірілген есеп беру департаментінің директоры қызметін атқарған. 2023 жылдан бастап жеке кәсіпкер, қаржылық блогтың авторы. Жұбайымен бірге екі бала тәрбиелеп отыр. Алматыда екі пәтері және қала шетіндегі үйі бар.
Автокөлікке кететін шығындар: Hyundai Tucson-ды ұстау қанша тұрады?
Сұлтан өз есебінде Қазақстанда танымал Hyundai Tucson үлгісін негізге ала отырып, көлікке жыл сайын кететін толық шығынды есептеп шыққан. Бұл есепке амортизация, жанармай, техникалық қызмет көрсету және басқа да міндетті шығындар кіреді.
Ал егер бұл ақшаны инвестициялап, таксимен жүрсе ше?
Сұлтан автокөлік сатып алудың орнына балама нұсқаны ұсынады:
17 миллион теңгені 15,5% мөлшерлемемен депозитке салып, ал күнделікті қозғалыс үшін такси мен қоғамдық көлікті үйлестіріп қолдану.
Мұндай тәсіл арқылы адам:
Қалада мобильділікті сақтап қалады,
Сонымен қатар таза қаржылық пайдаға ие болады.
Яғни, көлік ұстауға кететін шығындардан құтылып, сол қаражатты актив ретінде жұмыс істету — қаржылық тұрғыдан әлдеқайда тиімді шешім.
Автокредит пен шынайы өмір: салыстыру
Ал егер бәрібір көлік алып, оны несиемен сатып алсаңыз ше? Сұлтан бұл сценарийді де егжей-тегжейлі талдап шыққан:
Бастапқы жарна
Несие бойынша пайыздар
Техникалық қызмет көрсету мен жөндеу шығындары
Міндетті сақтандырулар мен салықтар
Және ең бастысы — жасырын шығындар (уақыт, күйзеліс, тұрақ мәселесі және т.б.)
Сұлтанның есебінше, көлікті тіпті белсенді түрде пайдаланған жағдайда да, такси мен қоғамдық көлікке жүгінген әлдеқайда арзан. Оның үстіне, айырмашылық айтарлықтай елеулі.
«Көлік — артық шығын ғана»: Сұлтан Елемесовпен сұхбат
— Сұлтан, сізге он бес жылдан астам уақыт бойы көліксіз өмір сүру қиын болған жоқ па? Бұл шешімге не түрткі болды?
— 2010 жылы менің екі көлігім болды: Toyota Carina E және Toyota Ipsum. Біреуі — жұмысқа, екіншісі — жеке қажеттіліктерге арналған. Бірақ біз жұбайым екеуміз алғашқы пәтерімізді сатып алуға бел буған соң, екеуін де саттым. Ол кезде өзіме жаңа автосалоннан көлік аламын деп ойлағанмын. Алайда басқа жоспарлар пайда болды, сөйтіп жаңа көлікке дейін жетпедік.
— Сол сәттен бастап бірден таксиге көштіңіз бе?
— Жоқ. Алғашқы кезде автобуста жүрдім. Алматыда метро іске қосылғанда, оны да белсенді пайдалана бастадым. Қоғамдық көлікке үйрену қиын болған жоқ.
— Жеке көлік ұстау – шығын деген ойға қашан келдіңіз?
— Бұл туралы алғаш 2015 жылы шындап ойландым. Алдымда екі таңдау тұрды: не көлік сатып алу, не тағы бір пәтерге инвестиция жасау. Қолымда бастапқы жарнаның 50%-ы болды, қалғанын бөліп төлеу арқылы жаппақ болдым. Ақырында, біз екінші рет пәтер сатып алдық.
Ол уақытта мен отбасылық бюджетті нақты жүргізіп, ақшаның қайда кетіп жатқанын толық түсініп жүрген едім. Пәтер — әлдеқайда ақылды инвестиция болды. Оның үстіне, біз қоғамдық көлікке әбден бейімделгенбіз. Сол сәттен бастап мен нақты инвестициялық портфель қалыптастыруды бастадым: депозиттерге қосымша жылжымайтын мүлік сатып алдым.
«Көліксіз 15 жыл: деректер қайдан?» — Сұлтан Елемесов қаржылық есептерінің негізін түсіндіреді
— Сұлтан, сізге 15 жылдан бері көлігіңіз жоқ екен. Онда көлікке қатысты қаржылық есептерді қайдан алдыңыз?
— Иә, қазіргі кезде өзімде көлік жоқ. Бірақ есеп жүргізу үшін мен автодилер сайттарынан қазіргі уақытта танымал модельдердің бағаларын қарадым. Таңдауымды Hyundai Tucson сияқты шағын кроссоверге тоқтаттым. Кейін техникалық қызмет көрсету, сақтандыру, тұрақ ақысы сияқты шығындарды да зерттеп шықтым.
Шын айтсам, жанармай шығынын сәл төмендетіп көрсеттім. Интернеттегі нақты деректерге сүйенсек, олар екі есе жоғары болуы мүмкін еді. Айта кетейін, менің 22 жылдан астам көлік жүргізу тәжірибем бар, және 7 жылдан аса уақыт жеке көлік ұстағанмын. Сондықтан нені айтып тұрғанымды нақты білемін.
— Есептеріңізде амортизация 850 мың теңге деп көрсетілген. Және бұл 20 жылға есептеліпті. Неге дәл осындай ұзақ мерзім?
— Бұрын теңгенің күрт құнсыздануы, импортқа кедергілердің қойылуы, отандық автонарықты қорғауға бағытталған шаралар жиі болатын. Соның салдарынан қолданыста болған көліктердің бағасы өсіп отырды.
Қазір теңге бағамы еркін нарықта қалыптасады, ал болашақтағы шектеулерді болжау қиын. Сондықтан бухгалтер ретінде мен көлікті 20 жылға толық амортизациялайтын актив ретінде қарадым. Көптеген компаниялар 10 жылға амортизациялайды — бірақ мен мұны тым консервативті деп есептедім де, мерзімді екі есе ұзарттым.
— Ал такси бойынша есептеріңізде 44 сапар көрсетілген. Бұл 30 күндік ай үшін тым аз емес пе?
— Бұл менің жеке тәжірибемнен алынған. Қазір мен кәсіпкермін, күн сайын кеңсеге бармаймын. Сол себепті такси шығындары азайды. Бұрын жалдамалы қызметте жүргенде, айына 22 жұмыс күні болатын. Таңертең жұмысқа барып, кешке қайтамын — сонда 44 сапар шығады.
— Ал әр сапарға 2 000 теңге есептеліпті. Алматыда қарбалас уақытта тариф бұдан да жоғары ғой?
— Дұрыс айтасыз, кейбір кезде тариф жоғары болады. Сол себепті мен есепке қоғамдық көлік шығындарын да қостым. Тек таксимен жүру тиімсіз. Өзім жұмыс істеген кезде жұмысқа дейін метроны қолданатынмын, ал ары қарай:
жазда — самокатпен,
қыста — жаяу жүретінмін.
Яғни, микромобильдік тәсілді ұстандым.
«Көліктен бас тарту – бұл жай ғана үнем емес, өмір салты» — Сұлтан Елемесовтің экосана мен тәжірибесі жайлы
— Такси мен қоғамдық көлікті үйлестіру – ақылға қонымды шешім. Бірақ бұл жолда қандай қиындықтар болды?
— Әрине, біз бәріміз өзімізді жақсы көреміз, сол себепті ыңғай мен жайлылықты таңдаймыз. Таңертең немесе кешке қоғамдық көлікке мінсеңіз, бұл – кептеліс уақыты, жолаушылар көп.
Мен бұл қиындықтарды қалай шештім? Қарапайым тәсіл – ертерек тұрып, ерте шығу. Мүмкін болса, жұмыстан кеш қайтатынмын. Осылайша адам тығыз сағаттан тыс жүруге бейімделеді.
— Сонда сіз үшін көліктен бас тарту тек қаржылық үнем емес пе?
— Иә, меніңше қазіргі таңда көлік сатып алу екі жағдайда ғана орынды:
Егер сізде жақсы табыс болса және ыңғай мен еркіндік үшін төлеуге дайын болсаңыз;
Немесе көлікті табыс табу құралы ретінде пайдалансаңыз – мысалы, такси қызметінде жұмыс істесеңіз.
Басқа жағдайларда көлік – артық шығын ғана.
Менің жағдайымда бұл – дауншифтингтің бір түрі. Жеке жайлылықтан бас тартып, маңыздыларға көңіл бөлу. Алматылық ретінде мені қаланың ауасының ластануы қатты алаңдатады. Әдетте «автокөліктер — басты себеп емес, жылу электр станциялары (ЖЭС) кінәлі» деп айтылады. Бірақ 2020 жылғы карантинде Алматы жабылғанда, ЖЭС жұмыс істей берді, ал ауа тазарып кетті. Бұл көп нәрсеге көзімді ашты.
— Экология мәселесі сіз үшін қашан маңызды бола бастады?
— Баланы дүниеге әкелгеннен кейін бұл тақырып мен үшін жеке маңызды бола түсті. Себебі выхлоп газдарындағы ауыр металдар адам ағзасында жиналып, ешқашан шықпайды.
Сол себепті мен проактивті адам ретінде өз ұстанымымды таңдадым. Иә, мүмкін бір күні көлік алармын. Бірақ әзірге қоғамдық көлік мен үшін жеткілікті. Бұл — менің балаларыма арналған, болашақ ұрпаққа арналған, таза ауаға қосқан шағын үлесім.
