Рухани дипломатия қалыптастырудағы әлемдік және дәстүрлі діндер лидерлері съезінің рөлі
Конфессияаралық және дінаралық диалогтың халықаралық орталығыДінтану сараптамасы департаментінің
аға сарапшысы Берденгорова Тоғжан Ардаққызы
Діни бірегейлік адамның мәдени және жеке өзін-өзі анықтауының маңызды аспектісі ретінде кеңінен танылған.Дегенмен,бұл ұғым мемлекеттердің ішінде де, халықаралық аренада да қоғамдық-саяси процестерге әсер ететін маңызды элемент ретінде мойындалып келеді. Жаһанданудың дамуы және дәстүрлі әлеуметтік құрылымдардың өзгеру жағдайында дінаралық диалог пен ынтымақтастық алаңдарын қалыптастыру ерекше маңызды. Түрлі конфессия өкілдерін жинайтын халықаралық форумдар дінаралық түсіністік пен дипломатияны дамыту мақсатында ауқымды алаң керек еді. Сондай елеулі шаралардың бірі – 2003 жылдан бері Астанада өткізіліп келе жатқан Әлемдік және дәстүрлі діндер лидерлерінің съезі.
2025 жылдың 17-18 қыркүйегіне жоспарланған VIII Съезд діни өзара іс-қимыл аясында ғана емес, жаһандық діни саясат саласында да айтулы оқиғаға айналмақ.Цифрлық орта мен оның адамдардың сеніміне әсері Сьезде қозғалатын басты мәселелердің біріболып отыр. Себебі, бұл жағдай 21-ші ғасырда діни бірегейлікті қалай қабылдайтынымызды қайта қарауға негіз береді.Съезд құрылған сәттен бастап түрлі діндер арасындағы сенімді нығайтуға және бейбітшілік пен диалог құндылықтарын ілгерілетуге арналған маңызды алаң ретінде жоспарланған болатын. Бұл бастама діндердің өзара түсіністігі мен ынтымақтастығын арттыруға бағытталған. Алғашында бұл бастама 2001 жылғы 11 қыркүйек оқиғасынан кейін діни экстремизм мен терроризмнің өршуіне байланысты сын-қатерлерге жауап болды. Уақыт өте келе форумның функциялары айтарлықтай кеңейді:бүгінде ол рухани және дінаралық диалог үшін кеңістік болып қана қоймай, сонымен қатар дін, саясат және мәдениет тоғысатын халықаралық күн тәртібін қалыптастыру алаңы болып табылады. Съездерде қабылданған декларациялар мен діни көшбасшылардың бірлескен мәлімдемелері бейбіт өмір дің жаһандық нормаларын әзірлеуге ықпал ететін жұмсақ күш элементтері ретінде қарастырылады.
Алдағы VIII Съезге, Сьезд хатшылығы мен Конфессияаралық және дінаралық диалогтың халықаралық орталығының қолдауымен 50-ден астам елден делегаттар келеді деп күтілуде.Форумның тақырыбы -«Діндер диалогы: болашақ үшін синергия».Бұл дәстүрлі құндылықтардың қазіргі заманның сын-тегеуріндерімен біріктіруге деген ұмтылысын көрсетеді. Жоспарланған бағдарлама бойынша қатысушылар жаһандық бейбітшілікті нығайтудағы діннің рөлін, діни төзімділік пен экстремизмнің алдын алу мәселелерін, сондай-ақ цифрлық технологиялар мен жасанды интеллектінің дінсаласына әсерін талқылайды [2].
Цифрлық этика және онлайн кеңістіктегі діндарлардың сезімін қорғау тақырыптарының Съезд күн тәртібіне енгізілуі, діни ұйымдардың қазіргі заманғы цифрлық шындыққа белсенді түрде жауап беріп жатқанын көрсетеді. Бұл мәселелер бұрын көбінесе зайырлы және технологиялық орталарда ғана талқыланатын. [1].
Соңғы жылдары, әсіресе COVID-19 пандемиясы кезінде рухани ортаның басым бөлігі цифрлық ортаға белсенді түрде көше бастағаны белгілі болды. Онлайн ғибадаттар, виртуалды зияраттар, мобильді ғибадат қосымшалары, сондай-ақ діни кеңес беруде жасанды интеллектіні пайдалану рухани практиканың цифрлық дәуір жағдайына бейімделетін жаңа өмірді қалыптастырады. Діни бірегейліктің цифрлық трансформацияларсаласындағы маман О.В. Гаркина атап өткендей, цифрлық діни бірегейлік әсіресе онлайн-форматтар арқылы дінмен белсенді түрде өзара әрекеттесу жастар арасында ерекше байқалады [3].
Бұл үрдіс ТМД-ның басқа елдеріндесияқты Қазақстанда да айқын көрініс тапты.Онда әлеуметтік оқшаулану кезеңінде құдайға құлшылық ету және рухани өмірді қолдау үшін сенім білдірушілер цифрлық платформаларды пайдалана бастады.Осылайша, Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының ресми сайтында muftyat.kz - ұжымдық құлшылық ету және діни рәсімдерге онлайн қатысу мүмкіндігі пайда болды. Сонымен қатар, Құран академиясы сияқты мобильді қосымшалар да дамып келеді.Қосымшада Құранды үйренуге, дәрістер оқуға және имамдармен қашықтан байланысуға боладыҮндістан мен АҚШ сияқты басқа елдерде де цифрлық діндарлық кең таралды. Діни өмір әртүрлі және әртүрлі діндер белсенді түрде ұсынылған Үндістанда цифрландыру діндарлардың өз тәжірибелерін қолдау тәсіліне айналды. Мысалы, Үндістан ғибадатханалары пуджаларды (рәсімдерді) белсенді түрде трансляциялайды, YouTube немесе Instagram сияқты платформаларда дін қызметкерлері рухани ілімдер мен дұғалармен бөліседі. АҚШ-та көптеген протестанттық және католиктік шіркеулер бүкіл әлемдегі адамдарға қолжетімді қызмет көрсету үшін онлайн платформаларды пайдаланады.Пандемия кезінде көптеген шіркеулер Zoom, Facebook Live және YouTube сияқты платформалар арқылы өз есіктерін виртуалды түрде ашты.Мұның арқасында карантиндік шараларға қарамастан ғибадаттарды жалғастыруға мүмкіндік берді [4]. Бұл құралдар діни институттармен шектеулі физикалық өзара әрекеттесу жағдайында діни бірегейлікті сақтауға және рухани өсуге ықпал ете отырып, цифрлық діндарлықтың маңызды бөлігіне айналды.
Мұндай даму бірқатар принципті сұрақтарды тудырады: цифрлық алгоритмдер дәуіріндегі діни тәжірибе қандай болады? Тез өзгеріп жатқан технологиялық ортада рухани шынайылықты қалай сақтауға болады? Жасанды интеллект пен цифрлық шешімдерді діни тәжірибеге енгізудің қандай тәуекелдері бар? Бұл сын-тегеуріндер халықаралық пікірталастардың тақырыбына айналып, діни көшбасшылар мен ғылыми қоғамдастық деңгейінде бірлесіп ой елегінен өткізуді талап етеді.
Діни бірегейлікті цифрландыру тек мәдени немесе технологиялық құбылыс шеңберінен шығып, барған сайын саяси маңызға ие болуда. Цифрлық платформалардың, мемлекеттердің және жаһандық технологиялық компаниялардың діни тәжірибеге әсері, әсіресе онлайн кеңістікте айқын сезілуде. Әлеуметтану ғылымдарының кандидаты, Қазан федералдық университетінің доценті М. А. Гузельбаева атап өткендей, жастар өздерінің діни бірегейлігін сандық ортада, кейде дәстүрлі институттардан тыс қалыптастырады. Бұл рухани өзін-өзі көрсету үшін жаңа мүмкіндіктер ашады, бірақ сонымен бірге осы процестерді этикалық және нормативтік сүйемелдеу қажеттілігімен байланысты мәселелерді көтереді [5].
Қарқынды цифрлық трансформация жағдайында мемлекеттерде дипломатияның жаңа формасы - этика, инклюзивтілік және цифрлық қауіпсіздік қағидаттарына негізделген діни цифрлық саясатты қалыптастыру мүмкіндігі пайда болды. Қазақстан Әлемдік және дәстүрлі діндер лидерлерініңсъезі сияқты халықаралық форумдарды өткізуде үлкен тәжірибеге ие. Осы тәжірибені қолдана отырып, еліміз онлайн-ортадағы діни экстремизмнің алдын алуға, цифрлық кеңістікте дінге сенушілердің құқықтарын қорғауға, сондай-ақ виртуалды ортада тұрақты және ашық дінаралық қоғамдастықтарды дамытуға бағытталған бастамаларды ілгерілетуде белсенді рөл атқарады
VIII Съезд халықаралық діни диалогты дамытудағы маңызды оқиға болмақ. Себебі, бұл деңгейде діни цифрландыру тақырыбы алғаш рет көтеріліп отыр. Цифрландыру тек діни бірегейлікке ғана емес, мемлекеттер арасындағы қарым-қатынастар мен жалпы саяси күн тәртібіне де әсер ететін маңызды үдеріс ретінде қарастырылады.Форум цифрлық дәуірдегі этика, технологиялар және діннің әлеуметтік рөліне қатысты жаңа мәселелерді талқылауға жол ашады. Бұл діннің қазіргі жағдайда өзектілігін жоғалтпайтынын, керісінше, терең ойлану мен бірлескен жұмысты қажет ететін жаңа формаларға ие болып отырғанын көрсетеді.Қазақстан осы үдерістің ұйымдастырушысы әрі белсенді қатысушысы ретінде халықаралық ынтымақтастық пен дінаралық түсіністік үшін маңызды бастамалар ұсынып, өз ұстанымын нығайта бермек.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
1. Конфессияаралық және дінаралық диалогтың халықаралық орталығы (2023-2025). Съезд құжаттары, баспасөз хабарламалары, стенограммалар. https://religions-congress.org/ru
2. ТАСС (2025). Қазақстан діни көшбасшылардың VIII съезін өткізеді.
3. О. В. Гаркина (2023). Цифрландырудың діни мәдениетке әсері. Томск мемлекеттік университетінің хабаршысы. Философия. Әлеуметтану. Саясаттану, No 66.
4. Pew Research Center. - 2020. The Future of World Religions: Population Growth Projections, 2010-2050.
5. Гузельбаева М. А. (2022). Жастардың цифрлық діни бірегейлігі: эмпирикалық талдау. Sociology of Religion in Modern Society, No. 2 (12).
