Иранда 1979 жылға дейін ең көп тұрған ұлт – еврейлер
1979 жылғы Иран Ислам революциясы Таяу Шығыс аймағындағы геосаяси ахуалды ғана емес, ел ішіндегі этникалық және діни азшылықтардың тағдырын да түбегейлі өзгертті. Соның ішінде ғасырлар бойы Иранда бейбіт өмір сүріп, елдің саудасы мен мәдениетіне зор үлес қосқан еврей қауымдастығы тарихи сынақтарға тап болды. Бұл мақалада Ирандағы еврейлердің саяси мәртебесі, діни еркіндігі және революциядан кейінгі трансформациясы қарастырылады.
Ирандағы еврейлердің тарихы б.з.д. VI ғасырға, Кир Ұлының Вавилон тұтқынынан еврейлерді босатуына дейін созылады. Пехлеви әулетінің (1925–1979) билігі тұсында еврейлер әлеуметтік және экономикалық тұрғыдан едәуір еркіндікке ие болды. Олар сауда, медицина, білім және құқық саласында табысты қызмет етті.
Пехлеви режимі Батыспен, әсіресе Израильмен тығыз қарым-қатынас ұстанды. Бұл еврейлерге қосымша саяси қолдау берді, нәтижесінде олардың саны 1979 жылға дейін 80 000–100 000 адамға жетті.
1979 жылғы революция мен Ислам Республикасының құрылуы діни риториканы мемлекеттік идеологияның өзегіне айналдырды. Израиль "сионистік дұшпан" деп жарияланды, ал еврейлер күдік тудыратын топқа айналды. Дегенмен, Иран Ата заңында (1979) еврейлерге діни азшылық ретінде құқықтық мәртебе беріліп, олардың парламентте (маджлисте) бір орын алуына кепілдік берілді.
Алайда, бұл құқықтық кепілдіктер шынайы әлеуметтік және саяси қысыммен бірге жүрді:
Көптеген еврейлер Израильге, АҚШ-қа және Еуропаға қоныс аударды;
Бизнес пен мүлік мәселесінде дискриминацияға ұшырады;
Израильге қатысы бар деген күдікпен қудалаулар орын алды.
Иран мен Израиль арасындағы жаулық қатынастың ушығуы Иран еврейлерін ішкі саяси ойынның тұтқынына айналдырды. Бұл жағдай халықаралық қауымдастықтың назарын тудырып, АҚШ пен Израильдегі ирандық еврей диаспорасының белсенділігіне түрткі болды. Олардың көбісі Иран үкіметінің антисемиттік емес, бірақ антисионистік ұстанымда екенін мойындағанымен, нақты өмір шындығы діни азшылықтың еркіндігі шектелгенін көрсетті.
