Қазақ әдебиеті соның ішінде қазақ поэзиясы жаңа деңгейге көтерілді. Прозадағы жанрларға қарағанда, қазақ поэзиясына қосылған ақындар көп. Олардың өлеңдері, балладалары мен поэмалары да баспасөз беттерінде жарияланып, кітап болып басылып жатыр.
ХХІ ғасырда туған қазақтың жаңа поэзиясында модернистік, постмодернизм секілді ағымдар мен бағыттар қалыптасты. Әлем әдебиетіндегі поэзияда кездесетін «ақ өлең» секілді, өлеңнің мәніне, мағынасына қарай жазатын ақындар саны артты. Ұйқастан бұрын, өлеңнің болмысына, табиғатына қарай үңілетіндердің бір тобы пайда болды. Бұдан бөлек қазіргі қазақ поэзиясындағы лирика жанрының басында оқ бойы озып тұрған Есенғали Раушанов сынды ақындардың ізін жалғаған жаңа буын, жаңа бір тыныс келді. Солардың ішінде Қалқама Сарин, Мақпал Мыса және Ақберен Елгезек пен Ерлан Жүніс поэзиясына деген көзқарас басқаша. Олардың өлеңдері тілге жеңіл, көңілге тоқуға ыңғайлы, жастар арасында тақырыптық, идеялық ерекшелігімен көзге түсе бастады.
Қазіргі қазақ поэзиясында дәстүр мен жаңашылдық әлі де жалғасып келеді. Әдебиеттегі дәстүр мен жаңашылдық мәселесі жан-жақты зерттелген. Ол прозада да, поэзияда да және басқа да жанрлар бойынша осылай қарастырылып келеді.
Дәстүрлер мен жаңашылдық әдебиеттегі ең өзекті мәселелердің бірі болып саналады. Себебі бұл әдебиеттің дамуы, өркендеуі, жалпы өмірдің даму механизмі. Бұл екі ұғым бір-бірімен байланысты, біреуі екіншісінен шыққан. Жаңарып жалғасып келе жатқан әдеби процесс дамудың күрделі диалектикалық заңдылықтарына бағынады.
Дәстүр мен жаңашылдық – ежелгі және жаңа, ескі мен қазіргі арасындағы табиғи бірлік құбылысының заңдылығы. Табиғат құбылысы болсын, өзгеріп жатқан қоғамның өмірі болсын, адамның, сондай-ақ бүкіл жанның-жануардың, өсімдіктердің – дәстүр мен жаңашылдық құбылыстарының өзара байланысты және түбегейлі байланысынан туады.
Әр ұлттың тарихи қалыптасқан өмір салты, әдет - ғұрпы, әдебиеті, мәдениеті, ұлттық өнер формалары бар. Олар сондай-ақ белгілі бір үлгілерге сәйкес дамиды. Әр түрлі анықтамалық басылымдарда көркемдік дәстүр өнердің дамуындағы, өткен дәуірлердің көркемдік тәжірибесінің дамуындағы сабақтастық ретінде қабылданады [1, 122 б].
Мәселен, ХХ ғасырға дейінгі қазақ әдебиеті өлең сөз айналасында дамып келді және ол кейін жаңадан келген проза жанрына да әсер етті. Қазақ әдебиетінде қара өлеңнің аясы кең болғандықтан, ХХ ғасыр басында қара сөз шеберлерінің еңбектері негізінен өлеңге жақын болды. Дәл осы туралы Ә. Дербісәлин былай дейді: «Қай салада болмасын, жалпы дәстүр атаулыға тән қасиет – ол дайын күйінде тумайды, не өзге біреуден оңай алына салмайды, ол заманалар жемісі, тәжірибелер нәтижесі, уақыт сынынан, ұрпақтардың ақыл-ой елегінен мүдірмей өткен, халықтың тіршілік-тұрмысына жауап беру арқылы өміршең сипат алып, әрдайым өсіп, өніп, жалғасып отырған әрі тұрақты, әрі жанды, белсенді құрал» [2, 8 б]. Пікірге қарасақ, жалпы алғанда дәстүр, соның ішінде поэзиядағы дәстүршіл бағытта өз алдына дамиды әрі өзгереді және жаңарды. Ал бұл мәселе көрініс беру үшін қоғамда, халық түсінігінде, оның таным көкжиегінде де осындай талпыныс, өзгеріс пен сілкіністер мен құбылыстар орын алуы керек.
Тәуелсіздікке дейінгі поэзияны, өлеңдерді алатын болсақ, олардың тақырыптық-идеялық ерекшеліктері де, эстетикалық жағы да басқаша болды. Ол кезеңді қазақтың бодан болған дәуірі деп алатын болсақ, сол тұста азаттық жайында, еркіндік аңсау, елдің өз алдына жеке ел болуы секілді саяси процестермен аралас өлеңдер де жазыла бастады. Жоғарыда атап өткеніміздей, бұл тікелей сол қоғаммен бірге жасап жатқан ақынның да тағдырына, оның көру сезіміне де әсер етеді.
Жаңашылдық-бұл дәстүрдің жандануы, оның жандануы мен қалыптасуын қамтамасыз ету. Әдеби шығармаларға қатысты жаңалық деп аталатын нәрсе-бұл мазмұн мен форманың жаңалығы, оның ішінде идея, әлеуметтік проблема, образдардың ішкі, көркемдік жағы, бейнелеу тәсілдері, жаңа ізденістерді жеңу. Абай Құнанбайұлы қазақ әдебиетіндегі инновациялар мен дәстүрлер туралы айтқан кезде біз жиі еске алып, мысал келтіреміз. Себебі оның жаңашылдығы қазақ әдебиетіне үлкен өзгерістер, жаңа әлем әкелді. М. Әуезов Абай поэзиясы туралы үш түрлі канонды атап өтеді. Олар қазақ халық әдебиетіне, шығыс пен батыстың классикалық әдебиетіне және орыс әдебиетіне қарайды. Ақынның поэзиясы осы дәстүрлерге енгенін білеміз өлеңнің мазмұны мен өлеңнің формасы, өлеңнің өлшемі [3, б. 66] және ұлы революция жасады.
Қазіргі қазақ поэзиясы туралы сөз болғанда Есенғали Раушанов, Тыныштықбек Әбдікәкімов, Маралтай Райымбекұлы, Жанна Елеусіз, Ұлықбек Есдәулет, Нұрлан Оразалин, Ғалым Жайлыбай, Мұхтар Шаханов, Несіпбек Айтұлы секілді т.б ақындардың өлеңі оқылып, солар туралы сөз болады. «Қазіргі қазақ поэзиясының королі» әрі лирик ақыны ретінде жұрт есінде өлеңдерімен қалған, әр жас буын жатқа оқып жүрген Есенғали Раушанов та күні кеше өмірден өтті.
ХХ ғасырдың сексенінші жылдарынан бастап бүгінгі күнге дейін біздің толқуларымызды жасырмай, қазақ поэзиясына, содан кейін оқушының ізімен өз мектебін ашқан жас лирикаға енген ырым-жырымдар көп емес. Қазақ поэзиясының классигі Есенғали Раушанов сол шағын топтан сайланған.
Бұл орайда оны мәдениеті зор ұлттық ақын деуге болады. Мәселе қара өлеңге «шекпен жабуда» емес. Алдымен, ұлттық бояуы, нәр-нақышы суреткерлік сыр-сипаты дәстүрлі фольклорлық, жыраулық қайнарлардан қайнап шығып, әлем әдебиеті үрдістерімен әдемі қойындаса келіп, әрі қазақтық, әрі адамзаттық асыл сөз сомдау даралығында.
Мен" ұлттық түс" дегенде, әрине, сыртқы келбеттің сұлулығын ғана емес, сонымен қатар ішкі жіптердің сұлулығын, мазмұнның байлығын, тереңдігін, теңдессіз тапқырлық пен шеберлікті, теңіз түбіндегі інжу сияқты шеберлікті де айтамын, бұл тіпті жаңалық емес, бірақ әдеби жұртшылық бұрыннан мойындаған факт. Сонымен, сол кездегі лирика, эпикалық, Жомарт Есенғалидың қамшы осы басада салдырмас жүйріктей дастандағы қарымына таң қаламын, ақылды.
Бір қызығы, өзінің алғашқы еңбектерінде кішкентай төбенің тағдырын қайын сіңлісіне жеткізе білген Э.Раушанов адамзат қоғамының достығын құшағына түсіріп, өлеңдерінде еліктеушілерді өзімен бірге алды. Кеше де, қазір де осы ұлы таланттан үлгі алып, оған жүгінетін адамдар көп.
Бір сөзбен айтқанда, ақын Е.Раушановтың барлық шығармалары-қазақ поэзиясының алтын қазынасы, - дейді Э. Раушановтың поэзиясы туралы қазақ классик ақыны Қадыр Мырзалиев [4,5].
Бұл ақын Е. Раушановтың «Календарға түзету» өлеңі. Ақын өлеңдері қазіргі қазақ поэзиясына жаңа бір тыныс, жаңа бір леп әкелді. Өзгеше бір бояуы қанық, түсі де ашық лирикалық сезімді оятатын нәзік жырлары, қазақ оқырманының сүйіспеншілігіне бөленді. Дәл осы қатарда, Е. Раушанов аталса болды оның да есімі қатар жүретін ақын – Т. Әбдікәкімов. Аталған ақындардың поэзиясы тәуелсіздікке дейін жазылып, қалыптасып үлгерген болса да, бағасын қазір алып, қазір оқылып, қазір үлкен сұранысқа ие. Қос ақын туралы айтқан кезде түрлі ой-пікірді айтуға, қарастыруға болады. Кейінгі жас ақындар қос ақынның өлеңдерімен сусындап, солардың өлеңдеріндегі өзгешелікке құмартты.
Т. Әбдікәкімов өлеңдерінің сыртқы формасына мән берсек. Қазақтың Абайдан кейін кеңінен қалыптасқан, оған дейінгі фольклордағы «қара өлең» формасынан шығып, өзгеше бір иірім, өзгеше бір құбылыс бар. Қазақ әдебиетінде, әсіресе, поэзия жанрында буын ауысқан сайын ақындардың бір-бірін қайталауы, бір стилде жазуы жиі байқалады. Дегенмен бұл тұжырымға Т. Әбдікәкімов секілді ақынды жатқызуға келмес. Ол қазақ поэзиясы күрделі бір стилде келді. Күрделі ұйқас, күрделі жолдар мен күрделі әрі ауыр ойларды жеткізе алатын өлеңнің бір формасымен келді. Тек ақынның өлеңдерінен оқып отырып, оның қоңыр түске ерекше мән беруін кездейсоқтық деуге тағы келмейді. Себебі қазақ поэзиясында «қоңыр» түске жерік болған, осы түстің болмысы мен табиғатын аша алған ақын бар. Ол – Жұмекен Нәжімеденов.
Міне, бұл Ж. Нәжімеденовтің «Қоңыр түс» деген өлеңі. Өлеңнің басындағы «Қоңыр шешем қоңыр кешті жамылып, көзін сулап, қалып еді қамығып» деген жолдармен ақын Т. Әбдікәкімов өлеңіндегі де бастағы шумақтың екі жолын қараңыз
Негізінен қазақ поэзиясындағы қайталау, бір-бірінің ізін жалғау қалыпты құбылыс. Ал осы аталған құбылысқа өзіндік болмысымен келген, ерекше бір табиғатымен, өлең формасы да, айтар ойлары да жаңа, тынысы кең буын келді. Бұл буынның ерекшелігі олардың поэзиясы тәуелсіздік жылдарында жазылды. Осы кезеңде қалыптасты. Атап айтқанда: Қалқаман Сарин, Мақпал Мыса, Бақыт Беделхан және егіздей бірге қазақ әдебиетіне атой салып келген қос ақын Ақберен Елгезек пен Ерлан Жүніс.
Тәуелсіздік жылдарында қазақ әдебиетінде ерекше форматта шыққан, тың бір идеямен дүние келген қос ақынның бір кітабы ақындар қауымы үшін жаңалық болып келді. А. Елгезек пен Е. Жүністің шыққан «Ғарыш» пен «Ғаусар» деп аталатын жинағы бір кітап болып шықты. Кітаптың ерекшелігі – қос ақынның өлеңдері кітапқа оң жақ және сол жақ мұқабадан орын тепкен.
Тәуелсіздік кезеңіндегі ұлттық-патриоттық күрес, кезбе, поэзияның батырлық рухы үдерістерін зерделей отырып, патриоттық мұраттар, жеке шығармашылық шеберлік тәсілдері контексінде, сондай-ақ көркем қолтаңба саласында қазақ мемлекетінің қалыптасу және даму тарихын ұғына отырып, мақала авторлары қазіргі қазақ поэзиясының көркемдік-поэтикалық әлеуетін ашады.
Ұлттық ауызша өнердің ежелгі бай мазмұны жаңа дәуірдің шындықтары, тенденциялары, әртүрлілігі мен әртүрлілігі арқылы маңызды болды.
Шығармашылық өріс біртіндеп обсессивті мазмұн, қолдан жасалған кейіпкерлер, қол ұстасу позасы, экспрессивтілік, қисынсыздық, тақырыпқа қатысу сияқты құбылыстарды ығыстырды, олар қандай да бір тарихи себептерге байланысты шынайы өнердің бастаушысы болды.
"Қазақстанның сөз өнерінің даму тарихындағы Тәуелсіздік кезеңіндегі әдебиет" атты жаңа шығармашылық дәуірде қазақ поэзиясы дәстүрлерді жаңашылдықпен байытып, жекелеген поэтикалық шығармалармен өрісін кеңейтті.
Қазақ поэзиясы дәстүрді байытып, жаңа облыстарды ашқан осы жылдар жемісті уақыт болды.
Тәуелсіздік жылдарындағы қазақ поэзиясы ұлттық сана генезисіндегі көркемдік тапқырлығымен, тапқырлығымен, әлеуметтік парасаттылығымен ерекшеленеді.
Өткен дәуірлердің поэтикалық шежіресін құру бастама рәсіміне айналды және қазіргі тарихи өлеңдер жазыла бастады.
Э. Жүніс және оның поэзиясы осы диссертацияның негізгі зерттеулері болып табылады.
Ақын А. Балқыбек Э. Жүністің поэзиясы туралы әңгімелейді:
- Мен қазіргі ақындардың ішіндегі ең мықтысы Эрлан зунас кім деп айтар едім. Эрлан поэзиясында эпикалық мотив, лирика және философия бар. Ең бастысы-адамның тілі. Содан кейін-көп оқып, зияткерлік бағытта көп жазыңыз. Шығыс поэзиясын жақсы білетін ол орыс поэзиясын, еуропалық поэзияны, Латын Америкасы поэзиясын жақсы біледі. - Білмеймін, - деді ол. Мен Эрланға сенемін", - деді ол.
Юнис поэзиясы басқалардан өзгеше. Оның лирикасы, осы жанрға деген адалдығы, жазу стилі мүлдем басқа. Бұл жағдайда, әрине, күлдасбектің пікірін айтқан дұрыс: "қазақ енді Мұқағалидай ақынға келмейді деп айтамын. - Білмеймін, - деді ол. - Мен ақынға дұрыс баға бере алдым.
Ақын Жанарбек Әшімжан Е.Шишкиннің поэзиясы туралы ерекше пікір айтады. Жүніс:
Жалпы, біздің көпшілігіміз... Ал поэзияда мен білетін, ешкімге опасыздық жасамайтын үш ақын бар: бірі-кеше айналамыздан кеткен Есенқұл закипбек, екіншісі-Бақытжан алдияр, содан кейін осы ярлан. Таза талант. Екеуінде де есенқұлмен өмір мен поэзия ұқсас. Эрлан-таза ақын. Ол поэзияға сауаттылық пен тазалық әкелді. Содан кейін өте бақытты адам. Бірақ өлеңдерде сіз оны таба алмайсыз, байдың ұлы сабзин сияқты төрт оқиға бірдей.
Жалпы дәстүрлер мен инновациялар әдебиеттануда ең өзекті болып саналады. Себебі бұл Даму механизмінің, әдебиеттің өркендеуінің, өмірдің қалыпты дамуының негізі. Бұл екі ұғым бір-бірімен байланысты, біреуі екіншісінен туындайды. Жаңа және жалғасып келе жатқан әдеби процесс дамудың күрделі диалектикалық заңдылықтарына бағынады.
Дәстүр мен жаңашылдық-ежелгі және жаңа, заңдылық құбылысының табиғи бірлігі арасындағы бұрынғы және қазіргі . Бұл табиғи құбылыс немесе өзгеріп жатқан қоғамның өмірі, адамның, сондай-ақ бүкіл жанның-жануардың, өсімдіктердің өркендеуі болсын-олар дәстүр мен инновация құбылыстарының өзара байланысты, іргелі байланысынан туады. Әр халықтың тарихи қалыптасқан өмір салты, әдет-ғұрпы, әдебиеті, мәдениеті және ұлттық өнер нысандары бар. Олар сонымен қатар белгілі бір заңдылықтарға сәйкес дамиды. Әр түрлі анықтамалық басылымдарда көркемдік дәстүр өнердің дамуындағы, өткен дәуірлердің көркемдік тәжірибесінің дамуындағы жалғасы ретінде қарастырылады [7, 122]. Мысалы, жиырмасыншы ғасырға қарай қазақ әдебиеті поэтикалық термин шеңберінде дамыды және оның жаңадан пайда болған проза стиліне әсер етті. Біздің әдебиетімізде қара поэзия басым болғандықтан, ХХ ғасырдың басында қара сөз шеберлерінің шығармалары поэзияға жақын болды. О. А. Дербислин былай деп жазады:" қай салада ортақ дәстүр болса да, ол дайын емес немесе басқа біреуден оңай алынып тасталады, бұл уақыттың жемісі, эксперименттердің нәтижесі, уақыт, ұрпақтар менталитеті, өміршең, үнемі өсіп келе жатқан, өсіп келе жатқан, жалғасатын және тірі, белсенді құрал, адамдардың өміріне жауап береді " [8, 8]. Осы пікірге сүйене отырып, жалпы дәстүр, оның ішінде поэзиядағы дәстүр дамып, өзгеріп, жаңарып отырады. Бірақ бұл үшін адамдардың өмірінде, өмірінде, санасында, көркемдік дүниетанымында жаңа бетбұрыс, тенденция, даму және т. б. болуы жиі қажет. Сонымен бірге, байырғы, өзіндік дәстүрлер өзгермейді, қысқа уақыт ішінде олар ұзақ процестің, жалпы әлеуметтік дамудың, сондай-ақ жаңа білімнің, өмірдің, табиғаттың, адамдардың көріністерінің нәтижесінде өзгеріске ұшырайды, олар жаңарады, яғни.байырғы дәстүрлердің ішкі жаңаруы, жаңа сипатқа біртіндеп көшу сияқты өзгерістерге ұшырайды. Белгілі бір тарихи кезеңдегі белгілі бір дәстүрдің өзгеруі мен жаңаруы тұтастай алғанда ұлттық поэзияның ұлттық сипатынан айырыла алмайды немесе басқа сипатқа ие бола алмайды. Барлық оқиғалар дәстүрлер мен ұлттық сипаттағы. Тек олардың жиынтығы ұлттық поэзияның өзіндік ерекшелігін анықтайды. Сондықтан дәстүрдің өзгеруі мен жаңаруы негізгі ағымға сәйкес, Ұлттық поэзия аясында, оның қалыпты өмірлік белсенділігін, даму кезеңдерін көрсететін ішкі жалпы жағдайларға негізделген, мысалы, барған сайын жаңа ерекшеліктерге ие болады.
Әрине, әр дәуірдің өз Забур жыршысы болуы керек. Ұлы ақын ұлт өмірінде өшпес із қалдырып, өлеңдерін мәңгі жасайды. Дегенмен, әркімнің өз құпиясы, өзіндік поэзиясы бар.
"Қазақ халқының болашағы туралы ойлайтын, экономикалық тәуелсіздікке қол жеткізгісі келетін, өркениеттің, ғылым мен мәдениеттің, өмірдің дамуына, әлемнің басқа халықтарымен тең дәрежеде өмір сүргісі келетін идеялар мен прогрессивті идеялар қазіргі қазақ ақындары шығармаларының басты ерекшелігін көрсетеді»
Қазір бұл уақыт, қоғам, өмір және адам - өзгеру уақыты. Жаңа уақыт, өзгерген қоғам сияқты жаңа ақындар аспаннан туылмады, ғажайыптан туылмады. Тек Абай, Махамбет, Мағжан, Элиас дәстүрді дәріптеп, қазақ поэзиясының жұлдыздарын дәріптеп қана қоймай, оны Ыстамбұл, Ғафу, Жұмекен, Мұқағали, Фариза, Тұманбай, Қадыр аспанға көтеріп, кеншілік, Жұматай, жарасқан, Темірхан, Мұхтар, Иранбек, Израиль, Ұлықбек, Есенғали сияқты жаңа ақындарға өз іздерін қалдырды. Осы жас, бүгінгі ақындарды, құдіретті данышпандарды тынымсыз іздеу нәтижесінде қазақ поэзиясына жаңа ақындар келді.
Көптеген мақалаларда 80-жылдардың соңында әдебиетпен айналысқан ұрпақ өкілдері 90-жылдардың басында қазақ әдебиетіне шынайы бостандық рухын әкелді деп жазылған. Атап айтқанда, Ұлықбек Есдәулетов, Тыныштықбек Әбдікәкімов, Гүлнар Салықбаева, Жанат Әскербекқызы, Нұрлан Маукенұлы, Маралтай Райымбекұлы. "Толқын толқыннан шығады" - Мен бұл ақындардың ізімен келе жатқан жас толқын бар деп айта алмаймын.
Дәурен мен Танагөздің поэзиясын бағаламаңыз, Азамат Есалының өзіне тән өлеңдері, Эрлан Джунистің поэтикалық танымы, оның тереңдігі сізді қызықтырмауы мүмкін. Егер есептелмесе, көп нәрсені атауға болады. Жалпы, жас поэзия дәстүрді жаңа ашылулармен жандандыратын жаңалығымен қуантады. Ал, егер біз өлеңнің құдіретін келесі бақылаулармен дәлелдесек ше:
"Поэзия-қасиетті ұғым . Поэзия-бұл адамның ішкі сезімдерінің баға жетпес құпияларына негізделген әдемі әлем. Сонымен бірге поэзия-бұл дүниетаным. Поэзия тек ішкі сезім емес. Поэзия-адам жанының жанып тұрған алтын жалыны. Поэзия-адам жанының жыршысы. Ұлы Аристотель поэзия тарихтан, тіпті философиядан да жоғары екенін айтты. Поэзия-әлемнің жыршысы, ақылдың айнасы. Халық қасіреті туралы Поэма, өнер шыңы", - деп мінездеме берді А.Нилібаев.
А. Әлімов " Поэзия! Өлең? Поэзия... "Алайда. Ол " өлеңдерде, өлеңдерде, ана сөздері мен сөйлемдерін шашыратпай немесе шашыратпай, бірақ сурет пен музыка астында, бір демде, көркем тілге толы. "
"Интуиция" жалпы тақырыбына қысқаша және қысқаша үзінділер" ":
"Ақын үшін ұлттың тілі мен менталитеті, есту мен сөйлеудің құпиясы-ол ұлттың ұлы»;
"Қалыпты поэзия немесе өлеңді газет сияқты оқуға болмайды. Бұл оның журналистикадан да, көркем әдебиеттен де айырмашылығы. Газет - ақпарат береді . Проза-ауқымды жанр. Әндер, Ән жазушылар оны көтермейді. Бұл жанның қозғалысы";
- Ақын сезінеді, сезінеді. Ол талантты көреді, көрегендік танытады. Олардың арасында жер мен аспан бар"; "талантты ақынды түсіну үшін талантты оқырман керек"; " өлең-жан. Ал жанның иесі-Алла"»
Белгілі ақын, сыншы ж. "сомзурек"поэмасы-бұл біздің рухани әкеміз-әдебиеттің алғашқы бельборшысы және жалынды, асқақ жаны, отты жүрегі бар жауынгер. Өз тіліңді табу, өз жаныңды түсіну, жүрегіңе терең ену, әртістік сезімді, қырағылық сезімін түсіну ешбір мұғалімнің, тіпті кез келген сыншының маңдайына жазылмаған", - деп оқушылар үшін қазіргі қазақ поэзиясын насихаттау, оқыту мәселелерін көтерді.
Инновация-дәстүрді өзгертіңіз, оны қайта жасаңыз, жаңа арна жасаңыз. Әдеби шығармаға қатысты Инновация-бұл жаңа ашылуларға жол ашатын мазмұн мен форманы, яғни тақырыпты, идеяларды, көтерілген мәселелерді, образдар жүйесін және көркем-бейнелеу әдістерін жаңарту. Жаңалықтың негізінде жаңа білім, өнердің мүмкіндіктерін, оның ішінде сөз өнерін көру жатыр. Философиядағы "жоқ-жоқ" қағидасына сәйкес, өнерді дамыту процесінде инновация мұраны және оның алдындағы дәстүрлерді бұзбайды, бірақ оның кейбір элементтерін жаңа көркемдік ашылулармен, жаңалықтармен үйлестіре отырып қайта дамытады. Әдебиеттің дамуы, әдетте, тығыз қарым-қатынасқа, дәстүрлер мен инновациялардың байланысына ие. Күнбәйли Шығыстың эстетикалық дәстүрлері мен халқымыздың бай рухани мұрасын ежелден-ақ аяқтап, оны жоғары бағалады. Өзов Абай поэзиясындағы әдеби дәстүрді: қазақ ана әдебиетін, Шығыс пен батыстың классикалық әдебиетін, орыс әдебиетін қадағалады. Осы дәстүрлерге негізделген ақынның поэзиясы қандай жаңа биіктерге жеткенін білеміз және поэзия түрінде поэзияның мазмұны мен формасында үлкен төңкеріс жасады [9, 66].
Академик Заки Ахметов көп жылдық зерттеу тәжірибесінің негізінде қазақ поэзиясының сөздер кестесін, құрылымын, өлшемдерін, ырғақтық жүйесін, концептуалды және көркемдік қайта ойлауын, әлемдік әдебиет теориясы деңгейіндегі әсемдігін қарап: "Поэзия-бұл сөз өнері, көркемдік шеберліктің теңдессіз үлгісі. Сонымен қатар, өлең маңызды әлеуметтік, әлеуметтік құбылыстарды бейнелеудің үлкен қабілетіне ие. Бұл қоршаған әлемді, өмірді, біздің әлеуметтік санамыздың үлкен, өнімді саласын, көркемдік, эстетикалық қабылдауды танудың қуатты құралы. "Ахметов сөз өнеріне жоғары талғаммен қарап, поэзия терең, нәзік сезімдерден туындайтынын және көңіл толқынын, жүрек толқынын жеткізетінін атап көрсетеді. Кездетиндигин бейнелі түрде атап өткендей, алтын және түпнұсқалық, шендестира, бейнелеу, салыстыру, өңдеу, сөздерді ауыстыру сияқты сезімдердің жүрегінен.
Тәуелсіздік жылдарында ерекше биікке көтерілген кезеңде қазақ поэзиясының әдеби шығарма ретінде қалыптасуына зор үлес қосқан ақындар арасында: Қ. Мырза Әли, Ф.Оңғарсынова, М. Шаханов, Н.Оразалин, Иран-Ғайып, с. Ақсұңқарұлы, Б Жақып, М. Ақдәулет, А. қайран, Б. Серікбай, Н. Аитов, Е. Раушанов, с. Нұржан, Н. Мәуленұлы, Т. Әбдікәкімов, Ғ. Салықбай, ж. Әскербекқызы, Б. Шарахымбай, м. Райымбекұлы, ж. Қазақ әдебиетінде ақындарды тудырған поэзиядағы жаңашылдық рухында Сәрсек,А. Балқыбек, А. Ибрагимұлы, Б. Бабажанұлы, Д. Берікқазыұлы деп атауға болады. Келесі тарауда біз жаңа дәуірдегі қазақ поэзиясындағы А.Эльгезек, к. к. зарин және Э. Жүніс поэзияларына егжей-тегжейлі тоқталамыз.
Біздің санамыздың тереңдігінде көзқарас пайда болды және біз шыға алдық. Қазіргі қоғам біз үшін ежелгі дәуірдің қайнар көзі және жаңа дәуірдің бастауы. Поэзия-бұл көркем шежіре, бейнелі иллюстрация, барлық уақыттағы мыңдаған өзгермелі әуендер және адам өмірдің мұраттарына ұмтылған, тыныш, қамқор, рухтандырылған. Бірі-өлең, анығырақ айтқанда, бұл өлеңдер, айтылатын Тағдыры, оны білдіруге болмайды деген сөздермен ауыстырылсын қара.
"Жас ақындардың өлеңдер жинағы". Кітапта қазіргі поэзия саласындағы 45 ақынның өлеңдері жинақталған. Бұл кітаптың алғы сөзін ақын В. Эсдаулет жазған. "Қазақ поэзиясының болашағы бар ма? Сұраққа жауап "(Егер сіз оған сенбесеңіз, оқыңыз!). Мен әлі жазамын
Бұл жолдарда ақын ұлы күшті-махаббаттың жалынын айқын көрсетеді. Махаббат от, маздит береді. Тағы бір ерекшелігі-өлеңнің бірінші (n), төртінші (e) дыбыстары дауысты дыбыстардың бірлігін қолдана отырып жазылған, ал екінші (L), үшінші (m), бесінші (c) аллитерация әдісін қолдана отырып жазылған. Сол бас әріптерден тұратын сөз:"O LMES". . Бұл жалынды жырлар мәңгі өлмеуі керек!
Бұл жолдар-ақын Дәулеткерей Қапұлының өлеңдері. Шынында да, Өмір-бәйге, өмір-алам. Сол Аламада әркімнің өз жүлдесі бар. Қабірге қанша қиындық, сонша дау... Бір қонақта... Ол мәңгіліктің мекені.
"Элим сол кезде қайдан келді" өлеңінде түтін тіке ұшып кетті, Көк Тәңірі:
Жоғарыда айтылғандай. Қазіргі қазақ поэзиясы жаңарып, өзгеруде. "Энталогияны" оқығаннан кейін мен бұған көз жеткіздім. Қазіргі қазақ поэзиясы біздің атамыз Абай қашқысы келетін биіктіктен әлі түскен жоқ.
