Қазақстанның Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі жұмыс істейтін зейнеткерлердің мемлекеттік зейнетақысын тоқтату туралы ұсыныс жасады. Бұл ұсыныс қоғамда қызу пікірталас тудырды және депутат Асхат Аймагамбетовтың сын-пікіріне ұшырады. Аймагамбетов мұндай қадам ең әлсіз топтардың жағдайын нашарлатады деп санайды және бұл бюджетті оңтайландырудың әділ жолы емес екенін атап өтті.
Негізгі мәліметтер: Зейнетақы жасы мен төлемдердің әлемдік тәжірибесі
Зейнетақы жүйесі әр елде әртүрлі және әр елдің экономикасы мен әлеуметтік саясатына байланысты ерекшеленеді. Әлем елдеріндегі зейнетке шығу жасы, зейнетақы мөлшері, мемлекеттік қолдау және жеке жинақтау жүйелері осыған жақсы мысал бола алады. Төменде бірнеше мемлекеттің зейнетақы жүйесіне шолу жасалады.
АҚШ: АҚШ-та әлеуметтік қамсыздандыру жүйесі өте жақсы дамыған. Орташа зейнетке шығу жасы 66-67 жас. Әрбір азамат өзінің еңбекке жарамдылық жылдарына байланысты зейнетақысын ала алады. Жеке жинақтау мен мемлекеттік төлемдер өзара үйлесіп, зейнетақыны қамтамасыз етеді. АҚШ-тағы бұл жүйе экономикалық тұрақтылықты және халықтың қартаюын ескере отырып құрастырылған.
Франция: Францияда зейнетақы жүйесі мемлекеттік әлеуметтік қорлар арқылы реттеледі. Орташа зейнет жас — 62, бірақ соңғы реформалар бұл көрсеткішті көтеруге бағытталған. Мұнда әрбір азаматтың кірісіне байланысты төлемдер жүзеге асырылады, ал зейнетақы жүйесі зейнеткерлерге лайықты өмір сүру деңгейін қамтамасыз етуге бағытталған.
Германия: Германияда зейнетақы төлемдері мемлекеттік сақтандыру жүйесі және жеке жинақтау есебінен қаржыландырылады. Орташа зейнетке шығу жасы 65-67 жас. Елдегі зейнетақы төлемдері азаматтардың жұмыспен қамтылу деңгейіне және еңбекке жарамдылық мерзіміне байланысты. Германияда еңбекке жарамды кезең ұзарып бара жатқандықтан, зейнет жасын да ұзарту көзделуде.
Жапония: Жапонияда халықтың қартаю деңгейі жоғары болғандықтан, зейнетке шығу жасы — 65 жас. Елде ұлттық зейнетақы жүйесі бар және мемлекеттік қолдау мен жеке жинақтау жүйелері бірлесіп жұмыс істейді. Қарттар үшін мемлекеттік қолдау өте маңызды, себебі халықтың орташа өмір сүру ұзақтығы жоғары.
Ресей: Ресейде жақында ғана зейнетке шығу жасы реформаланып, ерлер үшін 65, әйелдер үшін 60 жасқа дейін ұлғайтылды. Бұл шешім үлкен дауға айналды, бірақ ел үкіметі бұл қадам экономикалық қажеттілік деп түсіндірді.
Қазақстандағы зейнетақы жүйесі: қазіргі жағдай мен сын-пікірлер
Қазақстанда зейнетке шығу жасы ерлер үшін 63 жас, ал әйелдер үшін біртіндеп 63 жасқа дейін жеткізілуде. Елде зейнетақы төлемдері екі негізгі компоненттен тұрады: мемлекеттік әлеуметтік қамсыздандыру жүйесі және жинақтау жүйесі. Сонымен қатар, жұмыс істейтін зейнеткерлер де әлеуметтік төлемдер алуға құқылы. Алайда, соңғы ұсыныстарға сәйкес, осы жұмыс істейтін зейнеткерлердің төлемдерін тоқтату мәселесі қарастырылуда.
Бұл ұсынысқа депутат Аймагамбетов ашық түрде қарсы шықты. Оның айтуынша, бұл елдің ең осал топтарының мүдделерін ескермейтін шешім болып табылады. Аймагамбетов бюджетті оңтайландырудың басқа әділ жолдарын іздеуге шақырды. Оның ойынша, көп зейнеткерлер жұмыс істеуге мәжбүр, өйткені олар алатын аз ғана зейнетақы күнделікті қажеттіліктерін өтеуге жеткіліксіз.
Бюджетті оңтайландыру: қайда және қалай үнемдеуге болады?
Асхат Аймагамбетов бюджетті үнемдеудің басқа да әдістерін ұсынды. Ол шығындарды әлеуметтік салалардан емес, келесі бағыттардан қысқарту керек деп санайды:
Әртүрлі форумдар мен конференцияларға бөлінетін қаражат.
Қалалардағы сәндік мерекелік безендіру жұмыстары.
Әкімшілік ғимараттар мен ірі стадиондардың құрылысы.
Шетелден келетін спортшылар мен мамандарға бөлінетін жоғары жалақы.
Бұл ұсыныстар бюджетті әлсіз топтарға зиян тигізбей-ақ оңтайландыруға мүмкіндік береді. Мұндай қадам халықтың әл-ауқатын сақтауға және әлеуметтік теңдікті қамтамасыз етуге ықпал етеді.
Әлеуметтік әділдік және мемлекет рөлі
Асхат Аймагамбетов зейнетақы жүйесіндегі мұндай өзгерістер Конституцияның 28-бабына қайшы келуі мүмкін екенін атап өтті, өйткені бұл бапта зейнеткерлікке шығу құқығы бекітілген. Оның ойынша, мемлекет әлсіз топтарға қамқорлық көрсетіп, оларды қорғауы керек. Зейнетақы жүйесі әділетті және әлеуметтік тұрғыдан тең болу қажет.
